Меркаванні

Чаму малы і сярэдні бізнэс не можа атрымаць выгадныя крэдыты?

Вынікі выязных нарад-семінараў па пытаннях развіцця малога і сярэдняга прадпрымальніцтва паказваюць, што на сучасным этапе адной з найбольш істотных праблем, якія стрымліваюць эфектыўнасць прыватнай ініцыятыўнай дзейнасці, з'яўляецца абцяжараны доступ да крыніц знешняга фінансавання. Гаворка ідзе не толькі аб высокім кошце крэдытных рэсурсаў, але і пра складанасць і працягласць працэдур крэдытавання.

Магчымасці малых і сярэдніх прадпрыемстваў атрымаць банкаўскі крэдыт абмежаваныя больш жорсткімі патрабаваннямі па прадастаўленні гарантый вяртання з-за адсутнасці дастаткова працяглай крэдытнай гісторыі, падвышаных вытворчых рызык і мабільнасці капіталу. Да таго ж спецыфічная структура актываў малых прадпрыемстваў, у якой мінімальны ўклад нерухомасці, павялічвае рызыкі банкаў, а, такім чынам, і кошт крэдытаў, якія выдаюцца.

У сувязі з названымі праблемамі месца банкаў у крэдытаванні дадзенага сектара эканомікі даволі нязначнае. Як паказваюць дадзеныя даследаванняў, крэдытамі банкаў карыстаюцца толькі 20-23% сектара МСП. Таму для актывізацыі прадпрымальніцкай дзейнасці і істотнага павышэння ўкладу прыватнага сектара ў дасягненне важнейшых паказчыкаў сацыяльна-эканамічнага развіцця неабходныя спецыяльныя механізмы дзяржаўнай падтрымкі, якія палягчаюць доступ суб'ектаў малога і сярэдняга бізнесу да камерцыйных крэдытаў, а таксама якія зніжаюць рызыкі саміх банкаў.

Такія механізмы абмяркоўваліся 24 чэрвеня 2014 г на «круглым стале», арганізаваным Саветам па развіцці прадпрымальніцтва ў Рэспубліцы Беларусь сумесна з Міністэрствам эканомікі Рэспублікі Беларусь пры экспертнай падтрымцы Усходняга камітэта германскай эканомікі.

Аналіз дзеючай у нашай краіне сістэмы дзяржаўнай фінансава-крэдытнай падтрымкі малога прадпрымальніцтва паказаў наяўнасць наступных істотных недахопаў:

· нязначнасць аб'ёмаў рэсурсаў, што накіроўваюцца дзяржавай на развіццё прадпрымальніцкай дзейнасці (0,07 - 0,17% ад расходнай часткі бюджэту), што абумоўлівае нізкі ўзровень яе ўплыву на дынаміку і перспектывы развіцця дадзенага сектара эканомікі;

· нізкі ўзровень ахопу суб'ектаў малога прадпрымальніцтва тымі ці іншымі формамі дзяржаўнай фінансава-крэдытнай падтрымкі (доля малых прадпрыемстваў і ІП, якія атрымліваюць яе, складае менш за 0,05% ад іх агульнай колькасці) абумовіў сітуацыю, калі больш за палову апытаных прадстаўнікоў малога бізнэсу наогул не ведаюць пра існаванне такога напрамку стымулявання развіцця прыватнага сектара эканомікі;

· пацэдура атрымання падтрымкі з'яўляецца вельмі складанай і працаёмкай, таму працягласць перыяду ад моманту звароту за падтрымкай да яе атрымання займае ў сярэднім ад двух да чатырох месяцаў;

· нізкі памер максімальна магчымай сумы падтрымкі, які не карэспандуе з патрабаваннямі, што прад'яўляюцца да фінансуемых праектаў (маштабнасць, наяўнасць мультыплікатыўнага эфекту, укараненне новых тэхналогій, імпартазамяшчэнне і інш.).

У выніку значная частка рэсурсаў, якія прадугледжваюцца бюджэтамі абласцей на развіццё прадпрымальніцтва, часцяком аказваецца незапатрабаванай.Так, па дадзеных Міністэрства эканомікі, па выніках 2010 - 2013 гг. засваенне грашовых сродкаў, прадугледжаных на рэалізацыю мерапрыемстваў праграм дзяржаўнай падтрымкі малога і сярэдняга прадпрымальніцтва, склала ў сярэднім па краіне 71,7%, па выніках першага квартала 2014 - 10,8%.

Аналіз практыкі крэдытавання сектара МСП ў Германіі паказаў, што істотную ролю ў пашырэнні магчымасцяў яго суб'ектаў у прыцягненні знешняга фінансавання адыгрываюць зямельныя банкі развіцця. Так, Банк развіцця прадпрымальніцтва зямлі Цюрынгія прапануе шырокі спектр інструментаў фінансава-крэдытнай падтрымкі, у ліку якіх: датацыі, крэдыты (льготныя альбо без прадастаўлення гарантыі), паручыцельствы, квазі-паявы капітал і інш. Пры гэтым Банк развіцця не стварае альтэрнатыву банкаўскай сістэме, а закліканы толькі запаўняць на рынку фінансавых паслуг тыя нішы, якія па тых ці іншых прычынах не могуць быць запоўненыя банкамі.

У залежнасці ад сітуацыі ў эканоміцы актыўнасць выкарыстання тых ці іншых інструментаў падтрымкі розная. У цяперашні час найбольш запатрабаваным інструментам з'яўляецца даручальніцтва, у аснове якога ляжыць падзел рызык паміж крэдытнымі арганізацыямі, суб'ектамі бізнэсу і дзяржавай. Гэта не толькі забяспечвае даступнасць крэдытных рэсурсаў для суб'ектаў МСП, але і актывізуе іх узаемадзеянне з крэдытнымі арганізацыямі, атрыманне імі практычнага вопыту ў галіне бізнэс-планавання, фінансавага аналізу і прыцягнення знешніх фінансавых рэсурсаў у цэлым.

Для пачынаючага бізнэса шырока практыкуецца мікракрэдытаванне праз зямельныя банкі альбо мікракрэдытныя фонды (з удзелам банкаў-агентаў).

У цэлым такая сістэма забяспечвае ахоп значна большай колькасці суб'ектаў бізнэсу тымі ці іншымі мерамі фінансавай падтрымкі ў рамках адных і тых жа аб'ёмаў рэсурсаў, а таксама значна меншае ў параўнанні з прадастаўленнем прамых бюджэтных субсідый скажэнне канкурэнтнага асяроддзя.

У Беларусі найбольш набліжаным да замежнай практыцы з'яўляецца механізм фінансава-крэдытнай падтрымкі, які распрацоўваецца Банкам развіцця Рэспублікі Беларусь, які прадугледжвае фінансаванне інвестыцыйных праектаў суб'ектаў малога і сярэдняга прадпрымальніцтва праз банкі-партнёры. Гэта забяспечыць не толькі патанненне пазыковых сродкаў для суб'ектаў МСП, але таксама і адраснасць падтрымкі шляхам размеркавання сродкаў у карысць найбольш эфектыўных суб'ектаў і перспектыўных праектаў. Пры гэтым рызыкі будуць размяркоўвацца паміж дзяржавай, банкам і бізнэсам, што абумовіць іх ўзаемную зацікаўленасць у эфектыўнай рэалізацыі праекта.

Па выніках «круглага стала» ў мэтах удасканалення механізмаў крэдытнай падтрымкі малога і сярэдняга прадпрымальніцтва ў Рэспубліцы Беларусь было прызнана неабходным:

1. фарміраванне сістэмы гарантавання банкаўскіх крэдытаў для малога і сярэдняга бізнэсу, а менавіта: стварэнне сеткі гарантыйных фондаў (закладных фондаў) на аснове бюджэтных сродкаў (камунальнай маёмасці), з удзелам сродкаў камерцыйных банкаў, страхавых арганізацый, міжнародных праектаў і праграм і іншых зацікаўленых;

2. далейшае развіццё сістэмы дзяржаўнай фінансава-крэдытнай падтрымкі суб'ектаў МСП, у тым ліку з выкарыстаннем рэсурсаў Банка развіцця Рэспублікі Беларусь;

3. развіццё сістэмы мікракрэдытавання праз нябанкаўскія інстытуты - фонды, крэдытныя кааператывы і інш .;

4. стварэнне грамадска-кансультатыўнага органа (з удзелам Савета па развіцці прадпрымальніцтва, Міністэрства эканомікі, Банка развіцця, аблвыканкамаў (Мінскага гарвыканкама), камерцыйных банкаў-агентаў) для ацэнкі эфектыўнасці механізмаў фінансава-крэдытнай падтрымкі малога і сярэдняга прадпрымальніцтва і аператыўнай выпрацоўкі прапаноў па іх ўдасканаленні.

Таццяна Быкава, саветнік Рэспубліканскага фонду садзейнічання развіццю прадпрымальніцтва